Primitivo, waar kom jij vandaan?

Uit Puglia!
Ja, we kennen stilaan allemaal dit typische druivenras uit Puglia, maar ligt daar ook de origine?

Geschiedenis.

Tot recent was de herkomst van de Primitivo onzeker of op zijn minst in nevelen gehuld. Verschillende theorieën deden de ronde.
Gaande van de introductie door de Feniciërs (uit het huidige Libanon en Syrië) zo'n 2000 jaar geleden of door de Illyriërs (uit het vroegere Joegoslavië en huidige Albanië) tot Benedictijnse monniken uit Bourgondië in de 17de eeuw.

Zeker is dat in de 18de eeuw de naam Primitivo bekend was in Puglia.
Don Francesco Filippo Indellicati, priester in Gioia del Colle, heeft een grote bijdrage geleverd aan de verspreiding van de Primitivo in Puglia na uitvoerige studie en selectie van oude wijnstokken in de zone Gioia del Colle, nu nog steeds een belangrijk herkomstgebied.
Hij had opgemerkt dat er onder de vele wijnstokken die in zijn wijngaarden werden gekweekt, er één stond die vóór de anderen rijp was en een bijzonder donkergekleurde, zoete en smakelijke druif gaf die in augustus kon worden geoogst.
Tijdens de verspreiding in heel Puglia werden ook de namen Zagarese of Sagarese toegekend aan de Primitivo, waarschijnlijk om varianten te typeren of het zijn namen afkomstig uit het lokale dialect.

In 1968 vond professor Goheen van de University of California - Davis dat de Primitivo veel leek op de Zinfandel die in de 19de eeuw in Californië aangeplant werd.
Onderzoek van zijn universiteit en vooral het Istituto Sperimentale per la Viticoltura uit Conegliano (Veneto) hebben de genetische gelijkenis tussen beiden aangetoond, hetzelfde druivenras dus. Behorend tot de Europese Vitis Vinifera bleef de vraag hoe de Primitivo als Zinfandel in Californië terechtkwam.

So, what about Zinfandel?

Hoe komt Primitivo in Californië terecht met een totaal andere naam?
Een lang verhaal dat start aan het begin van de 19de eeuw, een tijd waar dankzij nieuwe transportmiddelen een intensieve uitwisseling van planten kon plaatsvinden tussen Europa en Amerika. Daar begint een bijzonder verhaal ...

Specifiek voor de Primitivo/Zinfandel trekken we eerst naar de Keizerlijke Plantenkwekerij van Wenen die waarschijnlijk de wijnstokken heeft verkregen tijdens de controle van de Habsburgse monarchie over de Dalmatische gebieden van de voormalige Republiek Venetië.
Uit heel hun rijk werden planten verzameld om te bestuderen en te kweken.

In Oost-Amerika was er grote interesse om Europese planten in te voeren en te gebruiken voor de productie van groenten en fruit.
George Gibbs, een tuinder uit Long Island (New England), ontving vanaf 1820 druivelaars uit de Keizerlijke Plantenkwekerij van Wenen met de bedoeling om tafeldruiven te kweken in serres.
Door het onzorgvuldig toekennen van namen aan de ingevoerde wijnstokken zoals de Black Zinfardel of Hungary, een verwijzing naar de Hongaarse tzinifándli of czirifandli, op zijn beurt weer afgeleid van het Duitse Zierfandler of de Black St Peters, met een Engelse oorsprong, is de link met het oorspronkelijke druivenras al direct verdwenen.
Gevolg hiervan is dat we tot recent de connectie tussen Primitivo en Zinfandel niet hebben begrepen.
Hoe gaat dit verder? Tenslotte, New England is Californië niet.

Een volgend hoofdstuk wordt geschreven door een bekende Amerikaanse periode, de Gold Rush.

Rond 1840 zorgt de lokroep van het goud naar het dunbevolkte westen van Amerika voor nood aan de productie van voedsel voor de snel stijgende bevolking. Californië blijkt een uitstekende ondergrond te hebben voor landbouw. Gewassen en planten kunnen niet snel genoeg van het oosten naar het westen aangevoerd worden.
Wijnbouw is op dat moment nog niet echt aan de orde, het gaat dan voornamelijk om het verbouwen van groenten en fruit.
De Zinfandel reist in 1850 als Black St Peters mee om in 1870 zijn "oorspronkelijke" naam Zinfandel terug te krijgen. Het is de periode waarin men start met experimenten om de Zinfandel naast tafeldruif als wijndruif te verbouwen.
Het planten van Zinfandel nam kort daarna een hoge vlucht en tegen het einde van de 19e eeuw was het de meest voorkomende variëteit in Californië.

De Prohibition, de droogleggingsjaren tussen 1920 en 1933 met een verbod op de productie en verkoop van alcoholische dranken en de Great Depression heeft de ontwikkeling van de wijnbouw een flinke klap toegebracht. Verkoop van geconcentreerde en gedroogde most was wel toegelaten en bleef het maken van wijn thuis legaal.
Wijnbouwers verkochten geen wijn maar wel druiven.
De populariteit van de Zinfandel hervatte vanaf 1933, toen het verbod werd ingetrokken.

Tegen het midden van de 20e eeuw was de oorsprong van de Zinfandel compleet vergeten.
Men schreef over "een fascinerende Californische druif, de Zinfandel, afkomstig uit Hongarije, waar het nu onbekend is."
Amerikaanse wijnschrijvers gingen nog een stap verder door de Zinfandel als een autochtoon druivenras uit Californië te beschouwen.
Maar niets iets minder waar.

Toeval, volharding en DNA.

Toeval bestaat of heeft op zijn minst geholpen om de ware oorsprong van de Primitivo te achterhalen.
Zoals eerder vermeld vond professor Goheen van de University of California - Davis in 1968, op bezoek in Puglia, dat de Primitivo verdacht veel gelijkenissen vertoonde met een "autochtoon" druivenras uit zijn thuisstaat Californië.
In 1972 werden beiden na onderzoek als identiek gecatalogeerd. Maar dat gaf nog geen uitsluitsel over de hoe de Primitivo, Zinfandel is geworden. Meegekomen met Italiaanse immigranten leek geen plausibele uitleg.
In 1976 werd professor Goheen getipt over een mogelijke link waarna veel volhardend onderzoek volgde.

Als twee honden vechten om een been.

Zowel Italianen als Amerikanen claimden de origine van dit druivenras. Beiden hebben hun ongelijk moeten toegeven.

De tip uit 1976 bracht het onderzoek naar Dalmatië, meer specifiek naar het Kroatische druivenras Plavac Mali. Een interessante piste maar nog onvoldoende om alles te verklaren. De Plavac Mali bleek wel verwant maar niet identiek.
In het jaar 2000 ontdekten het team van professor Carole Meredith dat Primitivo/Zinfandel één van de ouders was van de Plavac Mali. De andere ouder van Plavac Mali werd door de Universiteit van Zagreb gevonden, de Dobričić, een oude variëteit van het Adriatische eiland Šolta.
Goed, de ouders zijn gevonden maar waar is het kind?

Deze ontdekking vernauwde de verdere zoektocht tot de Midden-Kroatische kuststrook en de eilanden voor de kust. Van ontelbare wijnstokken werd DNA onderzocht.
Uiteindelijk kwam er in 2001 een match met een wijnstok uit de wijngaard van Ivica Radunić in Kaštel Novi. Naam van het druivenras: Crljenak Kaštelanski.
Tussen duizenden andere wijnstokken zijn er op het domein negen Crljenak Kaštelanski-wijnstokken aangetroffen.
In 2002 bleek in de Kroatische kustplaats Omiš, de Pribidrag of Tribidrag eveneens genetisch identiek te zijn. De Tribidrag is al sinds de 15de eeuw bekend in Dalmatië.
Conclusie is dat we de Primitivo/Zinfandel/Tribidrag met grote waarschijnlijkheid eerder een Kroatische oorsprong mogen toekennen.
Het gebied stond lange tijd onder Oostenrijks-Hongaars bestuur wat kan verklaren dat de Crljenak Kaštelanski of Tribidrag via de Keizerlijke Plantenkwekerij van Wenen in Amerika is terechtgekomen. De handelsactiviteiten tussen Kroatië en Zuid-Italië zullen gezorgd hebben voor de verspreiding in Puglia.

Op onderstaande foto (links) staat een zeer oude Crljenak Kaštelanski-wijnstok, in de wijngaard waar hij werd ontdekt. Het metalen plaatje van de Universiteit van Zagreb geeft aan dat deze stok gereserveerd is voor genetisch onderzoek.

De aanplant van Primitivo in Italië.

Puglia is de allerbelangrijkste regio in Italië waar we Primitivo aantreffen.
Sinds 1970 is ze officieel geregistreerd in de Registro Nazionale delle Varietà de Vite, het register van het Italiaanse Ministero delle Politiche Agricole Alimentari, Forestali e del Turismo (MIPAAFT).
Het bebouwde areaal in Puglia bedraagt ca. ​​12.000 hectare.
Andere regio's waar de aanplant is toegestaan zijn Abruzzo, Basilicata, Campania, Lazio, Sardegna en Umbria. Alhoewel dit is toegestaan zal je ze in deze regio's zelden vinden als mono-variëteit en dient ze eventueel om de wijn van andere druivenrassen meer body en kleur te geven indien gewenst.
Primitivo mag gebruikt worden in 34 DOC- en IGT-herkomstgebieden waarvan Falerno del Massico, Gioia del Colle en Primitivo di Manduria de bekendste zijn.

De kenmerken van Primitivo.

De naam "Primitivo" komt van het Latijnse "Primativus" vanwege de kenmerkende vroege rijping van het druivenras. Oogsten kan al in de maand augustus.

Vanuit agronomisch oogpunt is Primitivo een nogal veeleisende wijnstok, gezien zijn gevoeligheid voor zowel lange periodes van droogte als voor een te hoge vochtigheid.
De donkerblauwe druiven zijn middelgroot en staan in een zeer compacte tros bij elkaar. Vochtigheid, die vast blijft zitten tussen de bessen, kan de vorming van schimmels geven. Daarom heeft de Primitivo een droog en warm klimaat nodig, met intense maar korte regenbuien, zodat de druif snel kan drogen en gezond blijft.

Naast het toepassen van moderne snoeiwijzen, past men ook een een oude techniek toe waarbij de stokken worden gesnoeid als jonge boompjes.
Deze manier staat garant voor een lage productie van zeer goede kwaliteit. Bewerkelijk en niet geschikt voor machinale oogst.
Deze snoeiwijze heet alberello pugliese.

Het is een wijnstok die over het algemeen een zeer lange levensduur heeft en het is mogelijk om wijnstokken te vinden die meer dan 80 jaar oud zijn.

De kenmerken van intensiteit en body van de wijnen verkregen uit Primitivo, samen met de hoge productiviteit, zorgden ervoor dat ze in het verleden voornamelijk werden gebruikt om te blenden. Pas in recentere tijden heeft Primitivo erkenning gekregen van het grote publiek voor de eigen kwaliteiten .

Primitivo heeft over het algemeen een intense en diepe robijnrode kleur, met paarsachtige tinten die met het ouder worden naar granaat neigen.
De geur kenmerkt zich door aroma's van rood fruit zoals zwarte kersen, bramen, pruimen, met extra bloemige tonen van viooltjes.
Door de houtrijping krijgt het kruidige geuren, waaronder kaneel, cacao, zwarte peper en zoethout.
In de mond voelt een Primitivo warm, vol en rijp aan, met delicate tannines en een goede persistentie.

Foodpairing.

Primitivo-wijnen zijn zeer toegankelijk door het lage tot bijna afwezige tanninegehalte en hun vol en fruitig karakter.
Combineer deze wijnen met alle soorten gebakken, gegrild of gestoofd rood vlees (rund, lam en wild), rijke stoofgerechten, kruidige salumi, bij de bbq en pasta al ragù.
Interessant is ook de combinatie met oude harde kazen zoals Pecorino Romano, Grana Padana of Parmiggiano.

Onze Primitivo-wijnen.

Wij voeren drie domeinen uit Puglia in met ieder hun eigen stijl van Primitivo-wijnen.
Uit Noord-Puglia komt van Michele Biancardi de Ponte Viro, een fijnkruidige iets lichtere stijl van Primitivo.
Uit het centrale deel van Puglia, de provincie Bari, zorgen Angiuli Donato voor een klassieke volle stijl en Tre Pini voor een gamma fijne en elegante Primitivo's waarvan sommige houtgelagerd zijn op Amerikaanse eiken vaten.
Je kan ze ook ontdekken in ons Degustatiepakket Primitivo.

Salute!